اثر حفاظت بر پوشش گیاهی و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در جنگل های زاگرس شمالی، مطالعه موردی : جنگل های پیرانشهر

به¬منظور بررسی اثر حفاظت کوتاه¬مدت بر پوشش گیاهی و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، قسمتی از جنگل¬های زاگرس شمالی واقع در جنوب¬غربی شهرستان پیرانشهر مورد مطالعه قرار گرفت. اهداف اصلی این تحقیق تعیین تنوع گونه¬ای گیاهی و تعیین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و نیز بررسی ارتباط بین شاخص¬های پوشش گیاهی با خصوصیات خاک بود. این مطالعه در دو منطقه قرق¬شده با مساحت 42 هکتار و غیر قرق با مساحت 38 هکتار، در پارسل شماره 4 از سامان عرفی 12 (پردانان) انجام شد. به¬منظور برداشت پوشش گیاهی از روش نمونه¬برداری بر روی خط (ترانسکت) استفاده شد. پس از تعیین ترانسکت¬ها، تعداد 18 قطعه نمونه در هر منطقه روی ترانسکت به¬صورت تصادفی منظم پیاده شد. قطعات نمونه در طول ترانسکت¬ها به¬صورت منظم و با فواصل 150 متری پیاده شدند. فاصله بین ترانسکت¬ها نیز 200 متر در نظر گرفته شد. برای برداشت در لایه¬های درختی و درختچه¬ای از قطعات نمونه دایره¬ای شکل 400 مترمربعی و برای لایه علفی از کوادرات 100 متر مربعی (10×10) که با روش سطح حداقل (minimal-area) تعیین مساحت شده بودند استفاده شد. در داخل هر قطعه نمونه یک نمونه ترکیبی از خاک سطحی (عمق cm20-0) برای تجزیه برخی از مهمترین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک برداشت و به آزمایشگاه منتقل شد. نتایج گونه¬های درختی و درختچه¬ای نشان داد که شاخص¬های غنای تعداد گونه و مارگالف و شاخص¬های تنوع شانون- وینر و معکوس سیمپسون در منطقه قرق¬شده از وضعیت مطلوب¬تری نسبت به منطقه غیر قرق برخوردار بوده و شاخص¬های تنوع شانون و یکنواختی هیل اختلاف معنی¬داری را بین دو منطقه نشان دادند. تراکم گونه¬های درختی و درختچه¬ای در منطقه قرق¬شده به¬طور معنی¬داری بیشتر از منطقه غیر قرق بود (0/05≥ p). برای گونه¬های علفی میانگین مقادیر شاخص¬های غنای (r=s)، شاخص¬های تنوع شانون و معکوس سیمپسون و شاخص¬ یکنواختی پایلو در منطقه غیر قرق بیشتر و اختلاف معنی¬داری را نشان دادند (0/05≥ p). همچنین نتایج حاصل از مقایسه میانگین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک اختلاف معنی¬داری را در جرم مخصوص ظاهری، سیلت، شن، فسفر، اسیدیته و پتاسیم در بین دو منطقه نشان داد. برای دیگر ویژگی¬های خاکی اندازه¬گیری شده مانند جرم مخصوص حقیقی، تخلخل، درصد رطوبت اشباع، رس، کربن آلی، ازت و هدایت الکتریکی اختلاف معنی¬داری مشاهده نشد. از تحلیل همبستگی¬های عوامل خاکی در ارتباط با مقادیر شاخص¬های تنوع گونه¬ای در دو منطقه، می¬توان نتیجه گرفت که فسفر و ازت در هر دو منطقه به¬عنوان مؤثرترین عامل تأثیرگذار بر شاخص¬های تنوع گونه¬ای گونه¬های چوبی و پتاسیم مؤثرترین عامل تأثیرگذار بر شاخص¬های تنوع گونه¬ای گونه¬های علفی محسوب می¬شود. طبق یافته¬های این پژوهش قرق موجب بهبود وضعیت تنوع گونه¬ای و ویژگی¬های فیزیکی و شیمیایی خاک در طی 7 سال مدت زمان قرق، شده¬است. به¬نظر می¬رسد برای بهبود وضعیت خاک و سیر تحول و بازسازی خاک در اکوسیستم¬های با مدیریت مبتنی بر حفاظت، برای بازگشت به حالت مطلوب به زمان¬های بیشتری نیاز است.